Met camera’s controleren gemeenten straks de kentekens van de bestelauto’s die hun zero-emissiezones inrijden. Het CBS heeft na een grondig afwegingstraject besloten om deze privacygevoelige data te gebruiken voor statistieken, zodat overheden beter beleid kunnen maken. Welke data van bestelauto’s worden straks vastgelegd? En wie heeft toegang tot die data? Het CBS probeert de risico’s tot een minimum te beperken.
Handhaving van zero-emissiezones is een taak van de gemeenten zelf. Die kunnen daarvoor buitengewone opsporingsambtenaren inzetten, maar verreweg de meeste zullen ANPR-camera’s langs de toegangswegen van zero-emissiezones plaatsen. ANPR staat voor automatic number plate recognition, een techniek om kentekens van voertuigen automatisch te herkennen. Door die kentekens te koppelen aan het kentekenregister van de RDW kan de gemeente achterhalen wie de eigenaren zijn van de voertuigen die de zone in- of uitrijden.
Nieuw is deze techniek allerminst. Langs snelwegen en grensovergangen staan inmiddels honderden ANPR-camera’s die worden gebruikt door opsporingsinstanties en wegbeheerders. En in parkeergarages wordt de techniek gebruikt om na het betalen de slagboom te openen zonder het bonnetje te hoeven gebruiken.
Beter beleid
De ANPR-cameradata van de zero-emissiezones zijn niet alleen nodig voor handhaving, maar kunnen, als daar een grondslag voor is, ook interessant zijn voor beleidsmakers. Die hebben doorgaans geen flauw idee wie met zijn voertuig gebruik maakt van de zero-emissiezones. Gaat het om een bouwvakker die zijn voertuig de hele dag bij zijn klus op de stoep parkeert of om een pakketbezorger die in een paar uur tijd tientallen adressen aandoet? “De ene bestelauto komt hooguit één keer per jaar de zone in, andere tien keer per dag. En soms is het voertuig eigendom van een bedrijf dat in de zone is gevestigd”, vertelt Mathijs Jacobs van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS).
Verschillende overheidsinstanties, van gemeenten tot het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, kloppen voor statistieken over het verkeer aan bij het CBS. Jacobs is verantwoordelijk voor de statistieken over het wegvervoer en dus ook over de bestelauto’s. “Als wij over meer gegevens beschikken die beter passen bij de informatiebehoefte, dan kunnen wij betere statistieken maken. En met betere statistieken kunnen overheidsinstanties beter beleid maken. Denk bijvoorbeeld aan de laadinfrastructuur die nodig is voor alle elektrische bestelauto’s die in de zero-emissiezones moeten zijn. Waar moeten die laadpalen staan? En is de capaciteit van het elektriciteitsnet groot genoeg?”
VESDI-platform
Om in de vraag van overheidsinstanties te kunnen voorzien, heeft het CBS besloten om de ANPR-data van gemeenten toe te voegen aan het VESDI-platform. Dit dataplatform is opgezet in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en in samenwerking met de Topsector Logistiek. Wegvervoerders gebruiken dit platform om hun ritgegevens automatisch met het CBS te delen, zodat het team van Jacobs die kan gebruiken voor het maken van statistieken. “Daartoe nemen we een steekproef uit alle geregistreerde kentekens van vrachtauto’s. De eigenaren daarvan zijn verplicht om per rit de laadlocatie, de loslocatie, het type en het gewicht van de goederen door te geven. Die data combineren wij met data uit het kentekenregister en data van bedrijven zoals de sector waarin ze opereren”, legt Jacobs uit.
Door ANPR-data hieraan toe te voegen kan het CBS in kaart brengen hoeveel voertuigen de zero-emissiezones inrijden, waar ze vandaan komen, wat ze vervoeren en in welke emissieklasse ze zitten. “Dankzij de data kunnen we onderscheid maken tussen de verschillende stromen”, zegt Jacobs. “En als we de sectoren achter al de voertuigen herkennen, kunnen beleidsmakers inzicht krijgen in de beperkingen waarmee bedrijven te maken krijgen, bijvoorbeeld als het gaat om werken in of bevoorrading van de binnenstad.”
Vertraging
Om de inbreuk op de privacy van betrokkenen te beperken heeft het CBS verschillende voorzorgsmaatregelen genomen. De ANPR-data worden via een beveiligde dataverbinding naar het VESDI-platform gestuurd. Dat betreft alleen de data van bedrijfsvoertuigen en niet die van personenvoertuigen. Als data van personenvoertuigen toch worden meegestuurd, worden ze door het CBS direct verwijderd. Per bedrijfsvoertuig worden niet de beelden zelf, maar alleen het kenteken, de locatie en het tijdvak opgeslagen. Het exacte tijdstip waarop het voertuig de zero-emissiezone inreed, is dus niet meer te achterhalen. “Wij ontvangen de data met een vertraging van twee tot zeven dagen. Daardoor is uitgesloten dat we inzicht kunnen krijgen in recente ritten. Bovendien hebben maximaal twee CBS-medewerkers toegang tot die data. Op die manier proberen we de risico’s tot een minimum te beperken. Het CBS geeft de hoogste prioriteit aan privacy-aspecten. We willen zo transparant mogelijk zijn”, legt Jacobs uit.
Toegang tot outputdata uit het VESDI-platform is alleen voorbehouden aan overheidsinstanties. Op dit moment maken het Ministerie van IenW, de gemeenten Utrecht en Tilburg en de provincies Gelderland en Overijssel deel uit van de gebruikersgroep van het VESDI-platform. “Ook andere gemeenten zoals Amsterdam hebben inmiddels interesse getoond”, weet Jacobs. “Vaak komt de aanvraag van een onderzoeksbureau dat door een gemeente of provincie is ingehuurd om advies uit te brengen, maar in dat geval is de betreffende overheidsinstantie altijd de contractpartij.”
Utrecht
Het hele traject om tot een zorgvuldige beslissing rondom het mogelijke gebruik van ANPR-data te komen, heeft bijna een jaar geduurd. Eerst heeft het CBS onderzocht of er geen alternatieve data zijn die minder inbreuk maken op de privacy van betrokkenen. Daarnaast zijn met hulp van een in privacy gespecialiseerd adviesbureau alle risico’s in kaart gebracht conform de Algemene Verordening Gegevensbescherming en richtlijnen van de Autoriteit Persoonsgegevens. Marly Odekerken, directeur statistieken Verkeer en Vervoer bij het CBS: “Tijdens dit traject hebben we onder andere geconcludeerd dat het uitvoering geven aan de gemaakte afspraken in het Klimaatakkoord en de daaruit voortvloeiende Uitvoeringsagenda Stadslogistiek zwaarder wegen dan de relatief beperkte inbreuk op de privacy.”
Samen met de gemeente Utrecht heeft het CBS een pilot omtrent ANPR-data opgezet. “De analyses die het CBS kan doen met data van gemeentelijke emissiezones geven ons inzicht in het transport in de binnenstad. Dat helpt ons om effectieve maatregelen te treffen”, zegt Paul Knoppers, senior informatie- en procesadviseur van de gemeente Utrecht. Het is de bedoeling dat Utrecht nog dit jaar de eerste ANPR-data gaat aanleveren.
